DEĞERİ DÜŞEN MALLAR ve MUHASEBE KAYITLARI

DEĞERİ DÜŞEN MALLAR ve MUHASEBE KAYITLARI

İşletmeler faaliyetlerini gerçekleştirirken ; aktife kayıtlı emtialarında emtianın kendi özelliklerinden , piyasa şartlarından , konjonktürel faktörler v.b. nedenlerle veya deprem , sel felaketi gibi doğal afetler dolayısıyla emtianın değerinde düşüklükler veya zayi olma durumları sözkonusu olabilmektedir.

Vergi Usul Kanununda değeri düşen mallar ile ilgili olarak 274.madde ve 278.madde hükümleri düzenlemiştir.Buna göre;

V.U.K. 274.maddesinde; “satın alınan veya imal edilen emtianın maliyet bedeliyle değerleneceği” hüküm altına alınmıştır. Yine aynı madde de “Emtianın maliyet bedeline nazaran değerleme günündeki satış bedelleri % 10 ve daha fazla bir düşüklük gösterdiği hallerde mükellef, maliyet bedeli yerine 267. maddenin ikinci sırasındaki usul hariç olmak üzere, emsal bedeli ölçüsünü tatbik edebilir.” hükmüne yer verilmiştir.Bu madde hükmüne göre değeri düşen mallar ile ilgili olarak değer düşüklüğüne neden olan herhangi bir sebep gösterilmemiş olup bu madde hükümlerine göre değeri düşen malların emsal bedeli ile değerlenebilmesi için ;

1. Değerleme gününde emtianın satış değeri maliyet değerinin altında olmalı,

2. Değerleme gününde emtianın değeri maliyet bedelinin %10 veya daha fazla altında olmalıdır.

V.U.K. 278.maddesine göre ise ; “yangın, deprem ve su basması gibi afetler yüzünden veyahut bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi haller neticesinde iktisadi kıymetlerinde önemli bir azalış vaki olan emtia ile maliyetlerin hesaplanması mutad olmayan hurdalar ve döküntüler, üstüpü, deşe ve iskontolar emsal bedeli ile değerlenir.” Hükmüne yer verilmiş olup 274.maddenin aksine bu madde de değer düşüklüğüne konu olan olaylar ve bu olaylara benzer diğer olaylar ( gibi haller ) kanun koyucu tarafından açıkça belirtilmiştir. Yani bu madde hükümlerinde değer düşüklüğüne neden olan veya olabilecek olaylar somut olarak belirtilmiştir.Bu madde hükmünde belirtilen “ iktisadi kıymetlerinde önemli bir azalış “ lafzı net bir ifade olup yoruma açık olmakla beraber genel olarak maliyet bedelinin %10 veya daha fazla altında değer azalışına uğraması olarak yorumlanabilir. ( 1 )

Yukarıda sayılan kanun hükümlerine göre değer düşüklüğüne uğramış olan emtialar için işletmeler karşılık ayırarak bu değer düşüklüklerini gider olarak yazabilmektedir.Ancak bu değer düşüklüklerinin giderleştirilebilmesi için bu emtiaların değer düşüklüğünün miktarı “ Takdir Komisyon “ ‘unca tespit edilmesi gerekir.

Emsal bedel tespiti için değer düşüklüğünün ortaya çıktığı yılın sonuna kadar takdir komisyonlarına başvurmaları gerekmektedir. Ancak emtiada ortaya çıkan değer düşüklüğü doğal afetlerden kaynaklanıyorsa hesap dönemi sonu beklemeden takdir komisyonuna başvurulması gerekmektedir. ( 2 )

Takdir komisyonu kararlarının hesap dönemi sonuna kadar mükellefe iletilmemesi durumunda bu değer düşüklüğü için karşılık ayrılmaz.Ancak sözkonusu takdir komisyonu kararının beyanname verme süresi içinde tebliğ alınması durumunda gelir ve kurumlar vergisi beyannamesi üzerinde gerekli düzeltmeler yapılır.Bunun yanı sıra sözkonusu kararın beyanname verme süresi geçtikten sonra tebliğ alınması durumunda düzeltme talebinde bulunulabilir. ( 3 )

Burada karşımıza çıkan bir diğer husus ise işletmelerde çeşitli nedenlerle değer kaybına uğramış olan bu emtiaların işletme tarafından sigorta ettirilmiş olmasıdır.V.U.K. bu hususu 330.madde de açıklamıştır. “emtia ve zirai mahsul ve hayvan kıymetlerinde vukua gelen zayiat dolayısıyla alınan sigorta tazminatları bunların değerlerinden fazla olursa bu fazlalık kâra alınır. İşletme hesabı esasında tutulan defterde bu tazminat hasılat kaydedilir.” Bu durumda sigorta ettirilen ve değer kaybına uğrayan mal ile ilgili olarak alınan sigorta tazminatları takdir komisyonunca takdir edilen değerden fazla ise kara ilave edilerek vergilendirmeye tabi tutulacaktır.

DEĞERİ DÜŞEN VEYA ZAYİ OLAN MALLARA İLİŞKİN KDV

K.D.V. Kanunu’nun 4503 sayılı Kanun’un 3.maddesiyle değişen 30.maddesinin ( c ) bendinde “deprem ve sel felaketi nedeniyle zayi olanlar hariç olmak üzere zayi olan mallara ait katma değer vergisi”nin indirim konusu yapılamayacağı hüküm altına alınmıştır.

Dolayısıyla deprem ve sel felaketi dışındaki sebeplerle zayi olan mallar haricindeki diğer malların KDV ‘ si indirim

konusu yapılamayacaktır.Zayi olan malların KDV ‘sinin indirim konusu yapılamaması 1 Seri No’lu KDV Genel Tebliği’nde

şu şekilde açıklanmıştır ;

“Katma değer vergisi sisteminde alış vesikalarında gösterilen verginin indirilmesi ve malların satışı

sırasında mala eklenen değerin vergilendirileceği düşüncesine dayanır. Ancak, zayi olan mallar için satış

ve dolayısıyla yaratılan bir değer olmayacağından, bu mallara ilişkin alış vesikalarında gösterilen verginin

indirilmesi, zayi olan mallar üzerindeki vergi yükünü tamamen ortadan kaldıracaktır. Dolayısıyla Kanun’un

30/c maddesi uyarınca, zayi olan malların alış vesikalarında gösterilen Katma Değer Vergisinden

indirilemeyecektir.” şeklindedir.

Bu noktada karşımıza çıkan önemli bir husus ise zayi olan mallar ile ilgili olarak tamamen ve kısmen zayi olma

kavramlarıdır.Malların tamamen zayi olması durumunda yukarıda belirtilen hükümlerin uygulanmasında herhangi bir sakınca

yoktur.Ancak malların kısmen zayi olması durumunda ne şekilde işlem yapılacağı konusunda net bir hüküm olmamakla

birlikte uygulamada yoğunluk kazanan ve bizim de katıldığımız görüşe göre; malların fiziki miktarında kısmen bir azalma

meydana gelmesi halinde o malın kısmen zayi olduğunun kabulü gerekir ve kısmen zayi olan kısma ilişkin KDV indirim konusu yapılamaz. ( 4 )

DEĞERİ DÜŞEN MALLAR İLİŞKİN MUHASEBE KAYITLARI

Değeri düşen mallar ile ilgili olarak bilanço usulünde defter tutan mükellefler takdir komisyonlarınca tesbit edilen değerleri karşılık gideri olarak ayırabilirler.Ancak işletme hesabı esasına göre defter tutan mükellefler de ise böyle bir karşılık hesabı kullanılamayacağı için takdir olunan değer doğrudan gider olarak yazılmalıdır.

Örnek 1 ) Maliyet Bedeli 300.000 ytl olan mal için % 40 oranında değer düşüklüğü karşılığı ayrılacaktır. Sözkonusu

mal ertesi yıl 200.000 ytl ye satılmıştır.

______________ / _____________

157 Diğer Stoklar 300.000

153 Ticari Mallar 300.000

______________ / _____________

654 Karşılık Gideri 120.000

158 Stok Değ.Düş.Karş 120.000

______________ / _____________

690 Dönem Kar/Zarar 120.000

654 Karşılık Gideri 120.000

______________ / _____________