SAFHA MALİYET SİSTEMİ

 II. SAFHA
  1. safhadan gelenler işlenecek
  2. tamamlananlar mamul olacak
  3. tamamlanamayanlar ertesi döneme devredecek

 ŞUBAT (Dönem)

 I. SAFHA

  1. Depodan gelen yeni mal işlenecek
  2. Önceki Dönemden elde kalanların işlemi bitecek
  3. Tamamlananlar 2.Safhaya gönderilecek
  4. Dönem sonu itibariyle tamamlanamamış olanlar ertesi dönem tamamlanacak

 II. SAFHA

 
  1. Önceki dönem 2.safhada elde kalana devam edilecek
  2. 1.Safhadan tamamlanmış mal gelecek
  3. Tamamlananlar mamul olacak
  4. Tamamlanamayanların imalatına ertesi dönem devam edilecek

 

İkinci safhaya geçmek için birinci safhadaki işlemlerin dönem sonuna kadar bitirilmesi beklenemez. Dönemde iki safhada aynı anda çalışır. 1.Safhada kapasiteye göre 1-2 günde bitirilen kısım 2.safhaya hemen gönderilir, işlem orada devam eder. Böylece dönem içinde safhalar arasında devamlı akış olur.

Hesaplamalar dönem sonu, itibariyle yapılır. Dönem sonunda dönem içindeki miktar ve tutar hareketleri tespit edilir. Gerçek rakamların yanı sıra tahmini veya standart rakamlarda kullanılabilir.


Safha maliyetinde dikkate alınan husus, saptanmış olan (hafta, ay gibi) periyottur. Bu periyot(dönem) bitiminde miktar yönünden ne kadar mamul elde edilmiş, ne kadarı yarı mamul olarak kalmıştır.
Tutar yönünden dönem maliyet giderlerinin ne kadarı mamule, ne kadarı yarı mamule gitmiştir.
Bunların tespiti safha maliyetinin konusunu oluşturur.

İmalatın durumuna göre hammaddenin mamul hale gelmesi için bütün safhaları dolaşması gerekmeyebilir.
Kimi imalatta ilk safhadan sonra elde edilen ürünün bir kısmı satılabilir, bir kısmı ikinci safhaya, bir kısımda üçüncü safhaya geçebilir. Kimi imalata hammadde 1. ve 2. safhalardan sonra mamul olur. Kiminde 1. safhadan 3. safhaya geçer.

Bazı imalatta hammadde, üretimin başında verilir. Bazısında ara safhalarda hammadde ilave edilir. Ara safhada hammadde ilavesinde kimi imalatta mamul miktarı artar, kiminde imalatın tamamlayıcı parçasıdır, miktarı etkilemez.
Safhalar, genel üretim giderleri gider dağıtım tablosunda yer alan esas üretim yerleri ile aynı olmalıdır.
Çünkü dönem GİM rakamları buradan temin edilecektir. Hammadde giderleri ambar çıkış kayıtlarından, direkt işçilik, işçilik bordrolarından alınır.

Dönem başında yarı mamul varsa, evvela bunlar tamamlanıp, sonrada depodan veya evvelki safhadan gelen malzeme mi çalışılacak yoksa hangisine başlanırsa başlansın fark etmeyecek mi? Eğer ayrım yapılacaksa şöyle düşünülür, önceki dönemde, dönem sonunda tamamlanamayıp bu döneme aktarılan yarı mamul kısmen tamamlanmıştır. Bu dönem kalan kısmı yapılacaktır. Halbuki safhaya depodan veya evvelki safhadan gelen malzeme bu safha için sıfırdan başlanacaktır.
Kısmen tamamlanmış dönem başı yarı mamule bu safha üretim giderlerinden ne kadar harcanarak tamamlanacak, sıfırdan başlananlar kaça mal olacak. Bu ayrımın cevabı FIFO yöntemi uygulamasıdır. Eğer ayrım yapılmayacaksa ortalama yöntem kullanılır. Yani o safhaya gelen malzeme ( gerek önceki dönemden, gerek evvelki safhadan ) bütün olarak düşünülür. Dönem sonunda tamamlanan ve tamamlanamayan birimlerin maliyeti bulunur.
 Dönem maliyetleri üç yere sarf edilmektedir.
  1. Bir önceki dönem sonundan kalan (bu dönem için DBYM stok) yarı mamulün tamamlanmasına
  2. Dönemde sıfırdan başlanıp, bitirilenlere
  3. DSYM stoka

 Bu dönem tamamlananlar ve tamamlanamayanlar için önceki dönemden kalıp kalmadığı ayrımı yapacaksak FIFO, yapmayacaksak ortalama metodu kullanacağız.

İşletmede dönem başı veya dönem sonu yahut her ikisinde henüz tamamlanmamış mamul (yarı mamul) varsa bunların mamul ölçüsüne göre ölçülmesi gerekmektedir.
Yarı mamuller tamamlanmamış olduğuna göre dönem sonunda bunların mamule kıyasen ne ölçüde tamamlandığı tespit edilmelidir. Buna tamamlanma derecesi denilmektedir. Ayrıca örneğin 5 adet bütün elma ile 14 yarım elmayı 5+14 diye toplamak mümkün değildir. Ölçü büyüklükleri aynı olmalıdır. 14 adet yarım elma, 7 adet bütün elma eder. Yani yarım elmanın, bütün elma cinsinden eşdeğeri 14/2=7’dir.
20 adet çeyrek elma 20/4=5 adet bütün elma sayılacaktır. Bu kavrama da eşdeğer ürün denmektedir. Yarı mamuller, üretim giderleri (hammadde, direkt işçilik, G.İ.M.) yönünden tamamlanma dereceleri tespit edilip, eşdeğer miktarları bulunduktan sonra aritmetik işlemlere (toplama, çarpma gibi) tabi tutulabilmektedirler.

 FIFO yönteminde bir dönem, DSYM stokların tamamlanma dereceleri
H.madde açısından %90
D.işçilik açısından %80
GİM açısından % 70 ise
Ortalama yöntemde bu ayırım yapılamaz. Tamamlananın hepsi (yani gerek önceki dönem D.S. stoktan tamamlanan, gerekse evvelki safhadan tamamlanan) eşdeğer hesabında % 100 alınır.

 Müteakip dönem DBYM stok olarak tamamlanma dereceleri.
H.Madde açısından 100-90 %10
D.işçilik açısından 100-80 %20
GİM açısından 100-70 %30 olacaktır.

Sıfırdan başlanıp tamamlananların, tamamlanma dereceleri tüm maliyet unsurları açısından (hammadde, D.işçilik, GİM) % 100 erdir.

 Eşdeğer Ürün Tablosu

Fireler ayrı hesaplanacaksa eş değer ürün miktarına (ortalama veya FIFO) fire miktarı eklenir.
(Miktar sütunu aynı zamanda ilk safha sonrası devir eşdeğer ürün miktarı da verilir.)


Miktar Dengesi
Üretime giren = Üretimden çıkan
DB stok + önceki safhadan gelen = tamamlanan + DS Stok + fire

Tutar Dengesi
1. Safha dönem maliyetleri = Tamamlanan + DSYM stok
                                            +evvelki safha DSYM stok



Fireler :

İmalat sonucunda bir kısım mamulün istenilen evsafta çıkmaması her zaman mümkündür. Bunlar imalat hatasından da kaynaklanır. Kesme, biçme, kaynatma, eritme gibi işlemler sırasında zayi olur. Buna fire denmektedir. Her üretimde belirli bir miktar fire olarak kabul edilmektedir. Buna normal fire denir. Fire imalat sırasında veya imalat sonucunda ortaya çıkar. Burada da fireden doğan maliyet artışının sadece mamullere mi yoksa bunun yanı sıra yarı mamullere demi verileceği sorunun oluşur. Pratik olarak fire imalatın başında oluşuyorsa eşdeğer hesaplamada fire dikkate alınmaz. Dolayısıyla maliyet hem mamule hem yarı mamule biner. Fire dikkate alınırsa fire maliyeti ayrı hesaplanmış olur. Mamul ve yarı mamule istenilen ölçüde yedirilir.
İmalatta olağandan fazla fire meydana gelirse buna anormal fire denir ve bunun maliyeti dönem giderlerine atılır.